Baltimore köprü faciası 4 milyar dolarlık sigortalı kayıp yaratabilir

Begüm Demir- begum@sigortacigazetesi.com.tr

Baltimore’da Dali isimli bir konteyner gemisinin Francis Scott Key Köprüsü’ne çarpması sonucu Kahramanmaraş depremlerinde oluşan sigortalı kayıp kadar hasar oluştuğu tahmin ediliyor.

ABD’nin Maryland eyaletinin en kalabalık şehri Baltimore’da Dali isimli 289 metrelik Singapur bayraklı konteyner gemisinin Francis Scott Key Köprüsü’ne çarpması sonucu yaklaşık 4 milyar dolara ulaşacak bir hasar oluştu. Olayda, geçtiğimiz yıl Şubat ayında Türkiye ve Suriye’yi etkileyen Kahramanmaraş depremlerinde oluşan sigortalı kayıp kadar hasar oluştuğu tahmin ediliyor.

OLAY NASIL GERÇEKLEŞTİ?

Dali konteyner gemisi 26 Mart’ta yerel saatle 01:30’da Francis Scott Key Köprüsü’ne çarptı. Çarpma sonucu köprünün büyük bir bölümü Patapsco Nehri’ne düştü. Olay sırasında köprü üstünde seyreden çok sayıda araç bulunuyordu ve köprü üzerinde 8 işçi yol çalışması yapıyordu. Nehire düşen 8 işçiden ikisi olay sonrası kurtarılırken 6 işçi için arama kurtarma çalışmaları başlatıldı. Yetkililer 6 işçinin kayıp ya da ölü olarak kabul edildiğini duyurdu. 28 Mart’ta 2 işçinin cansız bedenine ulaşıldı. Nisan ayının başında üçüncü işçinin cansız bedenine ulaşılırken dördüncü işçinin cenazesi 14 Nisan’da nehirden çıkarıldı. 2 işçiden ise haber yok. Maryland Valisi Wes Moore düzenlenen basın toplantısında, konteyner gemisinin Francis Scott Key Köprüsü’ne çarpmadan birkaç dakika önce güç kaybettiğini söyledi. Ticaret Birliği’nden yapılan açıklamada, geminin kılavuz kaptanının köprüye yönelen gemiyi yavaşlatmak ve sağa doğru savrulmasını engellemek amacıyla dümenin sola çevrilmesini ve sol çapanın indirilmesini emrettiği ama gemiyi yavaşlatmayı başaramadığı belirtiliyor. Amerikan Kılavuz Kaptanlar Birliği İcra Direktörü Clay Diamond, yaptığı açıklamada geminin saat 01:20 sularında motor gücünü ve kontrol ve iletişim sistemlerine giden elektriği kaybederek sistem çökmesi yaşadığını belirtirken geminin motor gücünü hiçbir zaman geri kazanamadığına ve bu durumun alışılmadık olduğuna dikkat çekti. Geminin denize açılmaya elverişsiz olduğuna dair iddialar da mevcut. Bu, Dali’nin karıştığı ilk olay değil. Gemi, 2016 yılında Belçika’nın Antwerp limanından ayrılmaya çalışırken rıhtıma sürtmüş ve gövdesine zarar vermişti. Olayda herhangi bir yaralanma ya da döküntü rapor edilmemiş. Singapur Denizcilik ve Liman İdaresi (MPAS), geminin yapısal bütünlüğünün ve gemi ekipmanlarının işlevselliğini kapsayan sertifikaların olay sırasında geçerli olduğunu açıkladı. MPAS, geminin Haziran ve Eylül 2023’te iki ayrı yabancı liman devleti denetimine tabi tutulduğunu ve bu denetimlerden geçtiğini de ekliyor.

HASARIN BOYUTU

Yaşanan felaket sonrası oluşan hasarın 3 ila 4 milyar dolar arasında olacağı tahmin ediliyor. Morningstar’a göre 2 ila 4 milyar dolar sigortalı kayıp oluşacak. S&P Ratings ise 3 milyar dolar civarında bir kayıp öngörüyor. Bloomberg’e göre Barclays analistleri, sadece köprü için hasar taleplerinin 1,2 milyar dolara ulaşabileceğini, ölüm ve iş kesintilerinin ise 350 milyon ila 700 milyon dolar arasında olabileceğini düşünüyor. Kuzey Carolina merkezli ekonomik modelleme yazılım firması IMPLAN tarafından yapılan bir analiz, köprünün yeniden inşasının yaklaşık 600 milyon dolara mal olabileceğini gösteriyor. ABD Başkanı Joe Biden, Maryland Ulaştırma Bakanlığı’nın enkazın kaldırılması ve temizlenmesi için talep ettiği 60 milyon dolarlık acil durum fonunu bölgeye yönlendirdi. Hem köprünün hem de geminin sigortalı olduğunu da belirtmek gerek. Baltimore Limanı’na gelecek olursak, ABD’nin en büyük 14’üncü limanı olan Baltimore Limanı, Maryland eyaletinin verilerine göre, 2023 yılında 80,8 milyar dolar değerinde 52,3 milyon ton yabancı kargonun geçişinde kullanılmış. Küresel ticaret için oldukça önemli bir noktada yaşanan bu felaket nedeniyle 15 milyon dolarlık bir zarar oluşacağı tahmin ediliyor. Sigorta sektörünün son yıllarda gördüğü en büyük liman blokajı olduğu belirtilen olay sonrası gemi trafiğine kapanan Baltimore Limanı’nda 26 Nisan’dan itibaren bazı gemiler geçici kanaldan geçiş yapmaya başladı.

TEHLİKELİ MADDEYE RASTLANILMADI

Ayrıca yetkililer, gemide toplamda 764 ton tehlikeli madde içeren 56 konteyner bulunduğunu duyurdu. Bölge halkı da su güvenliği konusunda endişeleniyordu. Maryland eyalet yönetimi, nehirden alınan örnekler neticesinde herhangi bir zehirli maddeye rastlanılmadığını duyurdu.

HASARI KİM ÖDEYECEK?

Grace Ocean’a ait olan ve Synergy Marine tarafından yönetilen Dali, Maersk tarafından kargo taşımacılığı için kiralanmıştı. Geminin sigortacıları ve reasürörlerinin kayıpların büyük kısmını ödemesi bekleniyor. Geminin kendi tekne ve makine (H&M) sigortası, geminin maruz kaldığı her türlü hasarı ve gemi için kurtarma operasyonlarını karşılayacak. Ancak gemi sahibi ve işletmecisi sadece köprü ve kargodaki hasarın yanı sıra can ve iş kaybı için de potansiyel hasar talepleriyle karşı karşıya. ABD Başkanı Joe Biden, yaptığı açıklamada hükümetin hasar gören Francis Scott Key Köprüsü’nün yeniden inşası için ödeme yapmaktan sorumlu olması gerektiğini söyledi. P&I kayıplarında Uluslararası Koruma ve Tazmin (P&I) Kulüpleri Grubu’nun 12 üyesi, dünyadaki okyanus gemilerinin yaklaşık %90’ını toplu olarak sigortaladığı biliniyor. Bu grup, transit geçiş sırasında kargonun zarar görmesine ilişkin üçüncü taraf riskleri de dahil olmak üzere deniz sorumluluk risklerinin karşılanmasında en büyük rolü oynuyor. Örneğin grubun üyelerinden biri olan Britannia P&I Kulübü, Dali’nin kefalet sigortacısı ve 10 milyon dolara kadar olan tazminat taleplerinden sorumlu. P&I grubunun diğer 11 üyesi, toplam 100 milyon dolara kadar olan tazminat taleplerinin çoğunu paylaşacak gözüküyor. Maryland eyaletinde de Maryland Taşımacılık Otoritesi’nin (MDTA), köprü ve tüneller için olay başına 350 milyon dolarlık mülk ve iş kesintisi teminatı bulunuyor.

KONTEYNERLER KARGO GEMİSİNDEN ÇIKARILMAYA BAŞLANDI

Kurtarma ekipleri 7 Nisan’da köprünün geminin pruvası boyunca uzanan parçalarını kaldırmak amacıyla kargo gemisinin güvertesinden konteynerleri çıkarmaya başladı. Key Bridge Response Unified Command, yaptığı açıklamada şunları söyledi: “Kurtarma ekipleri, Key Köprüsü’nün geminin üzerinde kalan kısmına erişim sağlama çabalarının bir parçası olarak Dali’den konteynerleri çıkardılar. Dali’den konteynerların taşınması, havanın elverdiği ölçüde önümüzdeki günlerde de devam edecek.” Gerçekleşen operasyon, köprünün kalıntılarının güvenli bir şekilde çıkarılmasına ve su yolunun temizlenmesine olanak sağlayacağı için kurtarma operasyonunda “kritik bir adım” olarak nitelendirildi.

Lockton Omni Genel Müdürü Ülkem Gürdeniz:

Deniz sigortacılığı tarihinin en büyük hasar dosyası olmaya şimdiden aday

Toplam hasarın 3,1 milyar dolar seviyesine ulaşması hatta aşmasının beklendiğini belirten Lockton Omni Genel Müdürü Ülkem Gürdeniz, “Yaşanan olay, deniz sigortacılığı tarihinin en büyük hasar dosyası olmaya şimdiden aday gözükmekte” dedi.

Baltimore köprü kazası hakkında değerlendirmelerde bulunan Lockton Omni Genel Müdürü Ülkem Gürdeniz, şunları söyledi: “26 Mart 2024 tarihinde dünya konteyner devi Maersk kirasında olan Dali isimli gemide anlık yaşanan güç kesintileri sonucunda, geminin körfezdeki ana bağlantı köprüsünün ayağına çarptığı ve köprünün yıkımına sebebiyet verdiği olay, deniz sigortacılığı tarihinin en büyük hasar dosyası olmaya şimdiden aday gözükmekte. Çatışmanın hemen öncesinde; köprünün iki yönlü olarak trafiğe kapatılmış olması, daha büyük bir facianın yaşanmasının engellenmiş olması adına en büyük teselli elbette. Hadise olduğundan beri başta geminin Tekne Makine sigortacıları ve P&I Kulübü olmak üzere, gemideki yüklerin sigortacıları, köprünün sigortacıları ve limanın sigortacılarına sayısız hasar ihbarı ulaşmış vaziyettedir. Bütün bu sigortacılar arasında gerek tazminat gerekse hadisenin koordinasyonu açısından aslan payı gemi donatanının Koruma ve Tazmin kulübü olan (P&I) Britanya ve kiracı firmanın koruma ve tazmin kulübü olan Gard’a düşmektedir. Olayın ardından ivedilikle Britannia P&I Külübü’nün önderliğinde ABD Sahil Güvenlik, Maryland Çevre Departmanı, Maryland Ulaştırma Otoritesi, Maryland Eyalet Polisi ve geminin donatanı Synergy Marine ile birlikte ortak bir komite ve bilgi merkezinin kurulduğu edindiğimiz bilgiler arasında yer almaktadır.

‘GEMİDEKİ YÜKÜN DEĞERİ 500 MİLYON DOLAR CİVARI’

Sadece yıkılan köprü maliyetinin 1,2 milyar dolar olduğu telaffuz edilmektedir. Yaklaşık 10 bin TEU (Twenty-foot Equivalent Unit = 20 ayak eşiti birim) kapasiteye sahip olan geminin hadise olduğunda yarı kapasitesine kadar dolu olduğu gözlemlenmektedir. Fakat aynı zamanda tüm konteynerlerin dolu olmadığı bilgisi de basın aracılığı ile aktarılmıştır. Her bir konteynerdeki yükün değerinin 100 bin dolar olduğu düşünüldüğünde gemideki yükün değerinin neredeyse 500 milyon dolar civarında olduğu tahmin edilmektedir. Yüklerde fiziksel bir zarar olup olmadığı henüz bilinmemekle birlikte yük teslimlerinin gecikmesinden kaynaklı tazminat taleplerinin de olması son derece olasıdır. Şimdiden yapabileceğimiz tek elle tutulur tahmin, hadiseden mağdur olan üçücüncü şahısların listesinin epey uzun olacağını öngörmek olur. üçücüncü şahıslardan gelecek olan hasar talepleri için Federal Mahkeme 24 Eylül 2024 tarihine kadar süre tanımıştır. Ne yazık ki vefat eden 6 köprü çalışanın vefat tazminatları, köprünün enkaz kaldırma masrafları ve olay olduğu esnada limana yükleme veya tahliye için uğrak yapmış olan ve olay sonrasında limanda bloke olan gemilerin gecikmeden doğan tazminat talepleri de eklenince toplam hasarın 3,1 milyar dolar seviyesine ulaşması hatta aşması beklenmektedir.”

‘BOĞAZLARDA ÇEŞİTLİ RİSKLER BULUNUYOR’

Türkiye’de böylesi bir kaza olması durumunda neler olacağı hakkında da öngörülerini paylaşan Gürdeniz, “Türk boğazlarına bakacak olursak 3’ü İstanbul 1’i Çanakkale ve 1’i İzmit olmak üzere toplam 5 asma köprü vardır. Bu köprülerden Çanakkale 18 Mart Köprüsü ve Osman Gazi Köprüsü de ayaklarının konumlarından ötürü benzer riskler içermektedir. Diğer yandan günde 120 geminin kuzey /güney geçişi yaptığı Türk boğazlarında dümen, makine arızası ya da diğer bir gemi ile çatışma riski nedeniyle karaya oturma, batma, en önemlisi tehlikeli madde taşıyan gemilerin yangına maruz kalması ya da yükün denize ve çevreye yayılarak zarar verme riskleri söz konusu olabilir. Geçmişte bu tip kazalar yaşanmıştır. Ancak İstanbul Boğazı’nda özellikle 1994 sonrası alınan ve kademeli bir şekilde artırılan tedbirlerle bu riskler minimize edilmiştir. Örneğin, İstanbul Boğazı’nda Dali gibi bir gemi geçiş esnasında römorkor refakatinde seyir yapmaktadır. Dünya genelindeki geçmiş istatistiklere bakıldığında 1960-2015 yılları arasında gemi ile temas neticesinde zarar gören veya tamamıyla yok olan dünya genelinde toplam 35 köprü bulunmaktadır. Bu istatistiklerden de anlaşılacağı üzere köprülere gemilerin çarpması çok sık karşılaşılan bir hadise değildir. Fakat yine de alınabilecek seyir güvenliği önlemleri ile söz konusu riskler azami şekilde minimalize edilebilir” dedi^.