Aforizmalar

DUYGU ve düşüncelerimizi kısaca anlatan, eskilerin “vecize”, Batılıların “aforizma”, dedikleri özlü sözler; öncelikle kendimizi tanımak, sonra da yaşanmışlıklardan elde edilen tecrübeleri dile getirmek ve onlardan ders almamızı sağlamak amacıyla filozofların dile getirdikleri öz deyişler olarak bilinirler.

Liseli çağlarımdan aklımda kalan ilk aforizma Sokrates’e ait. Hiçbir yazılı eseri olmamasına rağmen etmiş olduğu özlü sözü bilmeyenimiz yok gibidir.

Ne demişti büyük filozof? “Bildiğim tek şey varsa o da hiçbir şey bilmediğimdir.” Sonra devam etmiş ve demişti ki, “Erdem, ruhun güzelliğidir, felsefe neleri bilmediğini bilmektir.”

Ne kadar kibirden uzak bir yaklaşım değil mi? M.Ö. 400’lü yıllarda yaşayan filozof bugün yaşamış olsaydı acaba aynı şeyleri söyler miydi? Ben yine aynı şeyleri söyleyeceğinden adım gibi eminim ama bugün her şeyi bildiğini zanneden cühela takımı bilmediği her konuda Google amcaya müraacat ederek her şeyi bildiğini söylemeye cesaret edebiliyor. Tanrım yollarını açık eyleye…

Yine lise yıllarımda felsefe dersinde tanıştığım bir başka düşünür Michele de Montaigne dersde, yazmış olduğu “Denemeler” adlı kitabından aforizmalar ele alınır, üzerinde derin tartışmalar yapılırdı. Derin dersem fazla itibar etmeyin. Evet, konu derin, öğretmenlerimiz de bu derinliğe varmış kişilerdi ama ne çare biz çok sığ kalırdık. Montaigne’le tek ortak noktamız onun Fransız olması, bizim de konuya Fransız kalmamızdı. Ne de olsa aramızda yaklaşık 300 yıllık bir fark vardı ve onu anlayabilmek için bizim de en az 30, 40 yıllık bir yaş almamız gerekiyordu. Yazdığı kitabın orta çağ dogmatizmini yıkan bir aydınlatma kitabı olduğunu çok sonraları farkettik.

Konuya olan merakımız arttıkça başka düşünür ve şairlerin de bu konuda kalemşörlük yaptıklarını görüp baki kaldığı iddia edilen cehaletimizi bir nebze olsun kırabilme gayetine düştük.

Aforizma denilince aklımıza daha ziyade düşünürler tarafından felsefi konularda söylenen özlü sözler geliyor ama muhakkak filozoflar tarafından söylenmiş olmaları da şart değil. Şairler, yazarlar, sosyal hayatta tanınan kişiler tarafından da söylenen aforizmalar da var.

Bunlardan bir tanesi de İrlandalı şair ve oyunyazarı Oscar Wilde. 1854-1900 yılları arasında yaşamış. Parlak zekâsı, nüktedanlığı ve yaratıcılığıyla tanınan Wilde, “sanat için sanat” görüşünü savunan estetikçilik akımının öncülerinden biri.

Yaşantımızı düzenleyen hemen hemen her konuda yazdığı nükte dolu aforizmalarıyla yakın tarihimizde iz bırakan dehalardan biri desem çok abartmış olmam.

Zaten kendisi bu konuda Sokrates’den farklı bir düşünceye sahip ve “Dehamdan başka beyan edecek bir şeyim yok” diyor, sonra devam ediyor; “Halk ne kadar hoşgörülüdür bilemezsiniz. Deha dışında her şeyi bağışlar.”

Dehaya karşı “aptallık”la ilgili olarak da şunu söylemiş; “Yalnızca ahmakların ciddiye alındığı bir dünyada yaşıyoruz. Öyleyse kimse beni anlamıyor diye neden üzülelim?”

Gelecek yazımıza Oscar Wilde ve diğer yazarların aforizmalarıyla devam edeceğiz.

İstanbul, 21 Kasım 2023