En ölümcül doğal afet: Sıcak hava dalgaları!

Dünya Meteoroloji Örgütü, 2015 ile 2019 yılları arasını kapsayan “Küresel İklim” raporunu yayımladı. Raporda sıcak hava dalgaları, en ölümcül doğal afet olarak kayda geçti.

Birleşmiş Milletler’e bağlı bir kuruluş olan Dünya Meteoroloji Örgütü, Küresel İklim 2015-2019 başlıklı raporunu yayımladı. Rapor son beş yılda dünyayı ciddi bir şekilde etkileyen hava olaylarını yedi farklı kategoride sunuyor. Tropikal fırtınalar, dolu yağışları ve hortumlar en çok hasarı bırakan doğal afetler olurken, kuraklık, sel ve heyelanlar uzun süreli gıda kıtlığı ile sonuçlanıyor. Orman yangınları, CO2 (karbondioksit) salınımını hızlandırırken şiddetli soğuklar hayatı durma noktasına getiriyor. Bu kategoriler arasında yer alan sıcak hava dalgası ise en ölümcül doğal afet olarak dikkati çekiyor.

Rapora göre, sıcak hava dalgalarının en ölümcül doğal afet olduğunun fark edilmesi zaman alıyor. Yıllık periyotlar içerisinde kimi bölgelerdeki kalp krizi sebepli ölüm oranlarındaki artış, yapılan hesaplamalar sonucunda sıcak hava dalgalarına bağlanıyor. Örnek vermek gerekirse sadece bir ay içerisinde Hindistan ve Pakistan’da 3 bin 500 kişi 47 dereceye ulaşan sıcaklıklar sebebiyle hayatını kaybetti. Bu iki ülkede hayatını kaybedenlerin evsiz, yaşlı ve inşaat işçisi olması, sıcak hava dalgasının tehlikesinin üstünü örtüyor. Evsizlerin neden öldüğünün kaydı tutulmazken, yaşlılar için kalp krizi, inşaat işçileri için genellikle yüksekten düşme deniyor. Üstelik mevcut tehlike ülkelerin gelişmişliği ile de ilgisi yok. Benzer can kaybı sayılarına Fransa’da 2015 ve 2018 yıllarında ulaşıyor.

Sıcak hava dalgalarının verdiği daha büyük zarar uzun soluklu olarak gerçekleşiyor. Kuraklık kaynaklı artan gıda güvencesizliği ve orman yangınları, yaşamı ciddi anlamda etkiliyor. Ayrıca yapılan ölçüm ve analizler, sıcaklık artışıyla birlikte hortum, kasırga ve fırtına gibi doğal afetlerin daha fazla yağış taşığıdı ve insan kaynaklı heyelan ve sellerin artığını ortaya koyuyor.

Raporun çarpıcı noktalarından biri de 2011-2015 periyoduna göre ortalama sıcaklığın 0,2 C derece arttığını, sanayi öncesi döneme göre 1 C derece arttığını gösteriyor olması. İnsan kaynaklı iklim değişikliğinin en çarpıcı göstergelerinden biri bu.

Bununla birlikte rapor, hava sıcaklığındaki artışın insan kaynaklı olup olmadığını araştırmanın çok zor olduğunu not düşüyor. Ancak 2015’ten beri yapılan çalışmalarda insan kaynaklı bulgulara rastlanmaya başlanmış. Rapora göre, noktasal ölçümlerin çok gelişmemiş olması sebebiyle sıcak hava dalgalarıyla ilgili analizler eksik kalıyor. Ulusal ya da bölgesel olarak sıcaklık farkını ölçmek ve yıllık değişiklikleri belirlemek daha kolayken kısa süreler ve tek bir lokasyon için sıcaklık değişimlerini ölçmek mümkün olmuyor.

Sıcak hava dalgaları, 2015 ila 2019 yıllarında en ölümcül meteorolojik tehlike olarak kayda geçti. Bu dönemde dünyanın birçok yerinde sıcak hava dalgaları kaydedildi. Rapora yansıyan en önemli 5 sıcak hava olayı şöyle:

1- Mayıs ve Haziran 2015, Hindistan; Pakistan

Hindistan’da günlük 47 dereceyi bulan sıcak hava nedeniyle 2 bin 248, Pakistan’da ise bin 229 can kaybı yaşandı. Ölenlerin büyük kısmını inşaat işçileri, yaşlılar ve evsizlerin oluşturduğu belirtildi.

2- 2015 ve 2016 yazı, Güney Afrika

Güney Afrika’da 2015 ve 2016’nın çok sayıda sıcak hava dalgası yaşandı. Önceki sıcaklık rekoru defalarca kırıldı. Sayısı tam olarak belirlenememekle birlikte kalp krizi kaynaklı can kayıplarında artış yaşandı.

3- 2015 ve 2018 yazı, Avrupa

2015 ve 2018’in yaz aylarında Avrupa’da sıcak hava dalgası yaşandı. Sadece Fransa’da bu iki yılda sırasıyla 3 bin 275 ve bin 500 can kaybı sıcaklık artışıyla ilişkilendirildi. Bu dönemlerde Fransa, sıcak hava dalgaları ile mücadele etmek için serinleme odaları kurmuştu.

4- 2018 yazı, Avustralya

Avustralya’da 2018 yazında son 80 yılın en sıcak günleri yaşandı. 47.3 dereceye kadar yükselen sıcaklar sebebiyle fotoğraf makinelerinin bozulması dikkati çekti. Ayrıca kimi bölgelerde ateş yakmak yasaklandı. 90 kadar yaban atı bir bölgede telef olmuş halde bulundu.

5- 2019 yazı, Avrupa

Avrupa’da 2019 yılının Haziran ve Temmuz aylarında birçok ülkede hava sıcaklığı rekorları kırıldı. 2 bin 400’ün üzerinde insan hayatını kaybetti. Hayatını kaybedenlerin yarısından fazlasının 75 yaş ve üzeri olması dikkati çekti. Grönland’da ortalamanın üzerinde, geri dönüşü olmayan buz erimeleri gerçekleşti.

Son 5 yıl içinde en etkili olan diğer hava olayları:

TROPİKAL FIRTINALAR

Tropikal fırtınalar, üçe ayrılıyor. Kuzey Pasifik Okyanusu’nun Doğu’sunda, Meksika Körfezi’nde, Karayip Denizi’nde ve Kuzey Atlas Okyanusu’nda görüldüğünde kasırga, Kuzey Pasifik Okyanusu’nun Batısı’nda oluştuğunda tayfun, Hint Okyanusu’nda meydana geldiğinde ise siklon adını alıyor. Hava olayları ile ilgili doğal afetler arasında en büyük hasarı bırakan tropikal siklonlar oluyor. Yapılan araştırmalar tropikal siklon yoğunluğu ve frekansı değişiminde insan kaynaklı bazı bulguları ortaya çıkardı. Bununla birlikte insan kaynaklı asıl değişimin tropikal siklonların taşıdığı yağış miktarının artışında olduğu belirtiliyor. 125 milyar dolar hasar bırakan Harvey Kasırgası’ndaki yağış miktarının %15’inin insan kaynaklı olduğu tespit edildi.

Matthew Kasırgası

ABD ve Haiti’yi vuran Matthew Kasırgası’nın yarattığı hasarın 2.5 milyar doları sigortalı olmak üzere toplam 10 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor. Ekim 2016’da meydana gelen kasırga sebebiyle Haiti’de en az 546 ve ABD’de ise 49 kişi hayatı kaybetti. Birçok insan kayboldu.

Harvey Kasırgası

Daha çok ABD’nin Teksas eyaletini vuran Harvey Kasırgası’nın yarattığı toplam hasarın 125 milyar dolar olduğu tahmin edilirken 89 can kaybı yaşandı. Ağustos 2017’de meydana gelen Harvey, ABD’de son 12 yılda en çok hasar bırakan kasırga olarak kayıtlara geçti. Sigortalı hasar ise 19 milyar dolar olarak hesaplandı.

Irma Kasırgası

2017’nin Eylül ve Ağustos aylarında Karayipleri ve ABD’yi vuran Irma Kasırgası’nın ekonomik hasarının 57 milyar dolar olduğu bildirildi. 134 kişi hayatını kaybetti. Irma Kasırgası’nın Harvey’den hemen sonra yaşanması sebebiyle toplumsal etkileri büyük oldu. Sigortalı hasar ise 10 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti.

Maria Kasırgası

Dominik ve Porto Riko’yu Eylül 2017’de etkisi altına alan Maria Kasırgası’nın 90 milyar dolarlık hasar yarattığı tahmin edildi. Bununla birlikte en az 140 can kaybı kaydı geçti. Ancak fırtına sonrası dolaylı olarak 2 bin can kaybı yaşandığı belirtildi.

İdai ve Kenneth Siklonları

Geçen yılın mart ayında Afrika’nın Hint Okyanusu tarafında bulunan iki ülkesini, Mozambik ve Zimbabve’yi arka arkaya vuran İdai ve Kenneth Siklonları, yaklaşık 2 bin can kaybına yol açtı. Güney Yarımküre’de son 100 yıldır siklon kaynaklı görülen en fazla can kaybı olarak kayda geçti.

FIRTINA VE HORTUMLAR

Son 5 yılda hortumlar, dolu ve yerel fırtınaların yol açtığı doğal afetlerde 300’den fazla insan hayatını kaybederken yaklaşık 7.6 milyar dolar ekonomik hasara neden oldu.

Dolu fırtınası, ABD – Teksas

ABD’nin Teksas eyaletinde Nisan 2016’da gerçekleşen dolu fırtınası, 1.4 milyar doları sigortalı olmak üzere 3.5 milyar dolarlık hasara sebep oldu. Beyzbol topu büyüklüğüne ulaşan dolu taneleri hasarın artmasına yol açtı. Yaklaşık olarak 500 bin hasar talebi yapıldı.

Jiangsu hortumu, Çin

2016 yılının Haziran ayında Çin tarihindeki en yıkıcı hortumlardan biri kaydedildi. 99 kişi, hortum sonucu hayatını kaybetti.

Toz fırtınası, Hindistan

Hindistan’ın kuzeyi, Mayıs 2018 tarihinde çok şiddetli rüzgarlar ve toz fırtınasının etkisi altında kaldı. Şiddetli toz fırtınaları ve dolaylı olarak hava kalitesinin düşmesi sebebiyle en az 112 kişi hayatını kaybetti.

Dolu fırtınası, ABD – Dallas

Haziran 2018’de ABD’yi vuran dolu fırtınasının toplam 3.5 milyar dolarlık hasar bıraktığı hesaplandı.

Ekstratropikal siklon, İtalya; Slovenya; Hırvatistan

2018 yılının Ekim ayında ekstratropikal siklon, Adriyatik Denizi’ne kıyısı bulunan üç ülkeyi ciddi bir şekilde etkiledi. Rüzgar ve sel kaynaklı olarak İtalya’da 30 kişi hayatını kaybetti. Sadece İtalya’da bu fırtınalar sebebiyle 14 milyon ağaç devrildi.

SEL VE HEYELAN

İklim krizi kaynaklı şiddetli yağmurlar, kısa süreli yağsa bile sel ve heyelan ile sonuçlanabilir. Sel ve heyelanlar, kısa süre içinde can kayıplarına neden olsa da uzun süreli etkileri daha büyük. Sel ve heyelanlar, içilebilir su kıtlığına yol açmakla birlikte tarım, hayvancılık, balıkçılık ve ormandan elde edilen ürünlerinin ciddi şekilde azalmasına yol açıyor. Bununla birlikte salgın hastalıklar, sel ve su taşkınları nedeniyle artıyor. Birleşmiş Milletlerin yaptığı araştırmaya göre, 2018 yılında yaşanan göçlerin %32’si su taşkınlarına bağlı.

Çin, Haziran-Temmuz 2016

Yaz sezonu boyunca yaşanan yaşanan su taşkınları ve seylaplar sebebiyle 310 kişi hayatını kaybetti. Toplamda 14 milyar dolarlık ekonomik hasar ortaya çıktı.

Hindistan; Bangladeş; Nepal, Ağustos 2017

Bir ay boyunca üç ülkeyi etkisi altına alan muson yağmurları sebebiyle en az bin 200 kişi hayatını kaybetti. Mikrop ve bakterileri su kaynaklı yayılması 40 milyon insanın hastalanmasına yol açtı.

Sierra Leone, Ağustos 2017

Batı Afrika ülkesi Sierra Leone’de yağışların artması sonucu gece vakti birçok ev heyelan sebebiyle toprak altında kaldı. Kayda geçen rakamlara göre bin 100’den fazla can kaybı yaşandı. Takip eden günlerde hastalık sonucu yaşamını yitirenlerin sayısı arttı.

Japonya, Haziran-Temmuz 2018

Japonya’nın güneybatısında iki ay boyunca yoğun yağışlar sonucu sel felaketi meydana geldi. Yaklaşık 7 bin evin yıkıldığı kayıt altına alınırken en az 245 kişi yaşamını yitirdi. Yağışların sona ermesi sonucu sıcaklıklar yükselirken, yaklaşık 200 bin kişi ise kirli suyun barajlara karışması nedeniyle susuz kaldı. Sigortalı kayıp 4 milyar dolar oldu.

Hindistan, Ağustos 2018

2018’in ağustos ayında Hindistan’da yüzyılın en ölümcül sel baskını yaşandı. En az 223 can kaybı bildirilirken 1.4 milyon insan göç etmek durumunda kaldı. 5.4 milyon insanın etkilendiği sel felaketinde ekonomik hasarın 4.3 milyar dolar olduğu tahmin edildi.

ORMAN YANGINLARI

Orman yangınları bir hava durumu olayı olmasa da, hava ve iklim olaylarından büyük ölçüde etkilenir. Grönland, Alaska ve Sibirya’nın yer aldığı Kuzey Kutbu’nda 2019’da benzeri görülmemiş yangınlar meydana geldi. Sadece 2019’un haziran ayında orman yangınları sebebiyle 50 ton CO2 doğaya salındı. Bu miktar, 2010-2018 yılları arasında Kuzey Kutbu yangınları sırasında salınan toplam miktardan daha fazla. Yapılan araştırmalar, 2019 yılında Doğu Avustralya’da meydana gelen yangınların %30 oranında insan kökenli olduğunu ortaya çıkardı. Orman yangınlarında kaydedilen en büyük 3 ekonomik kayıp, son 4 yılda meydana geldi.

Endonezya

Kuraklık, 2015’in ikinci yarısında Endonezya’da büyük orman yangınlarına yol açtı. 2.6 milyon hektar yandı ve 34 can kaybı doğrudan yangınlarla ilişkilendirildi.

Kanada

Kanada’nın Alberta eyaletinde 2016 yılının mayıs ayında meydana gelen orman yangını, dolaylı hasarlarla birlikte 3 milyar dolarlık sigortalı hasar meydana getirdi.

Yunanistan

2018 yılının temmuz ayında başlayan orman yangınları hızı saatte 124 km ulaşan rüzgarlarla birlikte Atina çevresindeki bölgeyi etkiledi. Yangınların büyük bir hızla yaşam alanlarına kadar ilerlemesi en az 99 can kaybı ile sonuçlandı.

ABD (Kaliforniya)

ABD’nin Kaliforniya eyaletinde 2018 yılının kasım ayında başlayan orman yangını aynı senenin  en çok ekonomik hasar bırakan doğal afeti oldu. En az 85 can kaybı yaşandı ve ekonomik kayıplar 16.5 milyar dolar olarak hesaplandı.

Doğu Avustralya

Doğu Avustralya, 2019’un sonlarına doğru olağanüstü derecede şiddetli ve uzun süreli bir orman yangı yaşandı; yangınlar ilk olarak eylül ayı başlarında patlak verdi ve 2020’nin başlarına kadar devam etti. En az 33 kişi hayatını kaybetti ve birkaç milyar dolarlık ekonomik kayıp ortaya çıktı.

KURAKLIK

Kuraklık, 2015 yılından bu yana dünyanın pek çok yerinde hem insani hem de ekonomik açıdan büyük etkilere sahip. Geçen 5 yıl içerisinde tüm kıtalarda önemli kuraklıklar meydana geldi. Kuraklığın en büyük etkisi, milyonlarca insanın gıda kıtlığından sonra yardıma ihtiyaç duyduğu ve önemli sayıda kişinin göç etmek durumunda kaldığı Afrika’da oldu. Ayrıca kuraklık, sebebiyle orman yangınlarında artış gözlemlendi.

Güney Amerika; Orta Amerika; Karayipler

Küresel bir atmosfer-okyanus olayı olan El Nino sebebiyle Güney Amerika, Orta Amerika ve Karayipler’de 2015 ile 2016 yılları arasında ciddi bir kuraklık yaşandı. Özellikle 2016’da Amazon havzasında ortalama yağış, o güne kadar kaydedilen en düşük yağış miktarı oldu.

Afrika

2015 ila 2018 yıllarında Afrika’da çok ciddi bir kuraklık baş gösterdi. Güney Afrika’nın Cape Eyaleti’nde su depoları ve barajlar tükendi. 2015–2016’da Doğu Afrika’da, 2016–2017’de Somali’de yaklaşık 7 milyon insan kuraklık kaynaklı gıdaya erişim problemi yaşadı.

Avustralya

Avustralya’da 2017 yılında başlayan kuraklık sebebiyle Darling Nehri kurudu. Ardından tarımsal kayıplar ve büyük ölçekli balık ölümleri baş gösterdi. Bu üç dönemli yağış miktarı bugüne kadarki en düşük miktardan %10 daha düşüktü.

Arjantin ve Uruguay

Ürün ekimi ile hasat mevsimi arasında Arjantin ve Uruguay’da meydana gelen kuraklık yaklaşık olarak 6 milyar dolarlık bir tarımsal hasara sebep oldu.

Avrupa

2018 yılında Avrupa’daki birçok ülkede kuraklık meydana geldi ve ağır tarımsal kayıplar yaşandı. Üstelik Ren Nehri’ndeki suyun azalması, nehir taşımacılığını kesintiye uğratarak ekonomik kayıplara neden oldu.

ŞİDDETLİ SOĞUKLAR

Son 5 yıl içinde insan hayatını ve doğayı daha çok yüksek sıcaklıklar etkilemiş olsa da çok sayıda önemli soğuk hava olayı ve kar yağışı yaşandı. Bunların çoğu Kuzey Amerika’da meydana geldi.

Şubat 2015, ABD ve Kanada

ABD’nin kuzeydoğusu ile Kanada’nın doğusunda hayatı günlerce süren soğuk hava dalgası ile durma noktasına getirdi.

Ocak 2016, Doğu Asya

2016 yılının Ocak ayının sonlarında, anormal derecede düşen sıcaklıklar Çin’in doğusunda güneye doğru uzandı. Tayland’ın kimi bölgelerinde yaklaşık 60 yıl sonra ilk kez kar yağdı.

Temmuz 2017, Arjantin

Arjantin’in Bariloche şehrinde sıcaklık 16 Temmuz 2017’de -25,4 °C’ye kadar düştü. O güne kadarki en düşük derecenin 4,3 °C altında ölçüldüğü biliniyor.

Şubat-Mart 2018, Avrupa

2018 yılının Şubat ve Mart aylarında görülen anormal soğuk hava dalgası, Avrupa’nın büyük bir kesimine yayıldı. İrlanda’nın doğusunda son 50 yılın en yoğun kar yağışı yaşadı.

Ocak-Şubat 2019, ABD ve Kanada

Kuzey Amerika’da sıcaklıkların neredeyse eksi 40 dereceye kadar düşmesine yol açan “Kutup Girdabı” hayatı durma noktasına getirdi. En az 22 insan hayatını kaybetti.