Organizasyonlar “makine değil, birer canlıdır”

GÜNÜMÜZDE küreselleşmenin oluşturduğu olağanüstü gelişmeler, kurumsal şirketleri de bu hızlı gelişmelere ayak uydurmak ve önlemler alma zorunda bırakmıştır. Değişimin ve yenilenmenin fazlasıyla hissedildiği organizasyonların kendilerini sürekli geliştirerek, yeni bilgilerle donanmış öğrenen organizasyonlar yapısında devam etmeleri kaçınılmaz hale gelmiştir. Bununla birlikte bu organizasyonların öğrenmelerini takiben yaşayan organizasyonlar şeklinde büyümeleri de liderlerin; çevre koşullarından etkilenmeden, büyük ve sonsuz bir yarışın içine girmeden doğru kararlar verme zorunluluğunu hissetmektedirler. Günümüzde öğrenen organizasyonlardaki gelişmeleri ve buradaki liderlik davranışlarını geçmiş ile bugün arasında değerlendirilmesi konusunda, dünyaca otorite olarak kabul edilen Peter M. Senge’nin öğrenen organizasyonları kısaca şöyle tanımlamaktadır: “Geleceğini yaratmak için durmaksızın kendini geliştiren bir organizasyondur. Çalışanlarının yeni bilgi yaratmalarını, bunu paylaşmalarını, bilgiyi organizasyon bilgisi haline getirmeleri ve sorunların çözümünde kullanmalarını esas almaktadır.”
Peter M. Senge, 1947 yılında Stanford, California’da doğmuştur. Stanford Üniversitesi Mühendislik Bölümü’nde lisans eğitimini tamamlamıştır. MIT’de ise sosyal sistem modellemeleri üzerine masterını ve yönetim üzerine de doktorasını yapmıştır. Öğrenen Organizasyon kavramını tüm dünyaya tanıtmış olan, beşinci disiplin (Fifth Discipline) kitabının yazarıdır. Aynı zamanda, insanların ve kurumlarının birlikte gelişmesine değer veren firmalar/kurumlar, araştırmacılar/akademisyenler ve danışmanlardan oluşan ve uluslararası bir topluluk olan Organizasyonel Öğrenme Topluluğu’nun (Society for Organizational Learning- SoL) başkanıdır.
Bu yazımda, Peter M. Senge’ye değinmemin sebebi, lider tanımının günlük kullanımda “üst yönetim” ile eş anlamlı kullanılmasını, üst yönetim dışındakilerini dışlayıp yetkisiz hale getirmesi, innovatif düşünce ve eylemleri kısıtlaması nedeni ile eleştirmesidir. Senge, Yaşayan Organizasyonlarda Liderlik adlı makalesinde “Lider tanımının, üst düzey yönetici tanımı ile karıştırılması, sürekli zor kararlar alan, hissedara sorumlu,  değişime direnen çalışanlara güç veren ve kurum içinde sürekli arayışı yapılan ‘kahraman-CEO’ bakışına yönlendirmektedir. Aynı zamanda içe dönük, rekabetçi olmayan, inatçı organizasyonları ise değişimi sürükleyecek kahraman figürünü arama kapanı içine sokar” demektedir. Senge’nin devam eden görüşlerinde;
Kahraman-Liderin maliyetleri azaltma, verimliliği artırma ve kâr artışı pompalaması konusunda beklentileri karşılayabileceği, ancak bunun sürekli devam etmeyeceğini belirtmektedir. Değişimin tepeden empoze edildiği organizasyonlarda, korkunun arttığı ve liderliğin azaldığı, yeni krizlere neden olan, daha çok kahraman lider çağrısını besleyen kısır bir döngü yaratıldığı görülmektedir.
Senge, liderlik stratejilerinin çoğunda, değiştirmeye çalışılan şeyin “canlı” olduğunu anlayamayıp, organizasyonu bir “makine” gibi görmek yönünde temel bir hata bulunduğunu belirtir.
Organizasyonlarda öğrenenlerin ve yaşayanların birer canlı organizma olması gerektiğinden yola çıkan Senge; “Makine” algısının organizasyonu da ölçü, plan, program, kontrol eden yönetici ile sınırlandırdığını, makinenin sahibi, sistemi ve prosedürlerini yaratan tasarımcı, inşaacılar gibi tanımları yarattığını belirtir.  Endüstriyel çağ okul sisteminin de üretim bandı esas alınarak düzenlendiğini, herkesin aynı saatte başlayıp ve bitirdiği, aynı hızla ilerlediği, yavaş hızla ilerleyenlerin “öğrenme engelli” olarak sınıflanıp,  “zeki” çocuklara yol vermek üzere banttan atıldığı bir düzen olduğuna değinerek bu tanımlar  “yaşayan” sistemi tanımlayamayacağını, “yaşayan sistemin” kendi kendini inşa ettiğinin eleştirisini getirir.
Senge, liderliği “birlikte yaşayan ve çalışan insan topluluklarının yeni gerçekler ortaya koyma kapasitesi” olarak tanımlar. Bu basit tanım birey ve topluluk arasındaki karşılıklı etkileşime de işaret etmektedir.  Sonuç olarak liderliğin kısa, ancak günümüze özel en etkileyici tanımını: Herkes için önemli olan bir şeyi yaratmak için topluluktaki enerjiyi harekete geçirmek olarak yapabiliriz.